بررسی اشعار عاشورایی دکتر قیصرامین پور
به نام خدایی که مهرش به دل همه از بیان سپاسش خجل
بررسی اشعار عاشورایی دکتر قیصرامین پور
مقدمه:
در این مقاله قصد بررسی اثار و نوشته های دکترقیصرامین پور در زمینه عاشورا و محرم را دارم و قصد دارم ارتباط آن ها را با دفاع مقدس را بررسی کنم . یکی از اتفاقات بزرگ بشری واقعه کربلا و حرکت امام حسین (ع) و فداکاری و ایثار و وفای به عهد یاران با وفایش بود که باعث شد سرمش زندگی آزاد مردان جهان قرار بگیرد و انقلاب اسلامی ایران باعث که ما بتوانیم تبلور آن را در هشت ساله دفاع مقدس ببینیم به گونه ای که جبهه ها شده بودند کربلا و رهبرمان حسین و راهمان حسینی ...
در شعر نیز شکوفه های آن به بار نشست و گل های زیبایی سبز شدند و از جمله آن ها قیصر امین پور با کتاب ظهر روز دهم کار خود را برای نوشتن شعرهای عاشورایی نشان داد و در کتاب های در کوچه آفتاب و دستور زبان عشق به زیبایی تمام رساند .و در تمامی اشعار عاشورایی ارتباط جالب میان جبهه های ایران و فداکاری های رزمندگان را به تصویر کشید به گونه ای کربلا و جبهه های ایران را در هم تنیده و پیوسته به تصویر کشید که جدا کردن آن ممکن نیست و گویی یکی شده اند و ادامه هم بوده ند.
محرم شعری عاشقانه است
محرم اتفاق شاعرانه ای است ودرجزئیات هم پراز لحظه های شاعرانه است. شاعران زیادی برای محرم شعرگفته اند ،درمحرم ،ریتم عجیبی هست. نه فقط درهم نوایی طبل ها وسنج ها ، وقتی دسته های عزاداری بیرون می آیند، نه تنها در تناسب وتوازن زنجیرزن ها وسینه زدن ها،مردها دردسته های دو ردیفه و دایره وارمی ایستند و گاهی می چرخند واین حرکت در سپاه امام حسین (ع) ودرخود واقعه عاشورا نیز هست.انگارشعرجنون آمیزی سروده شده است وهرسال خوانده می شود وچیزی ازدردناکی مرثیه وارش کم نمی شود . وما هرکدام کلمه هایی ازمصرع های این شعرزیبا که با قافیه حسین درقالب عاشورا هرساله سروده میشویم وتا پایان آخرین مصرع که توسط امام زمان سروده میشود این شعر ادامه دارد.
به نام خدایی که مهرش به دل همه از بیان سپاسش خجل
بررسی اشعار عاشورایی دکتر قیصرامین پور
مقدمه:
در این مقاله قصد بررسی اثار و نوشته های دکترقیصرامین پور در زمینه عاشورا و محرم را دارم و قصد دارم ارتباط آن ها را با دفاع مقدس را بررسی کنم . یکی از اتفاقات بزرگ بشری واقعه کربلا و حرکت امام حسین (ع) و فداکاری و ایثار و وفای به عهد یاران با وفایش بود که باعث شد سرمش زندگی آزاد مردان جهان قرار بگیرد و انقلاب اسلامی ایران باعث که ما بتوانیم تبلور آن را در هشت ساله دفاع مقدس ببینیم به گونه ای که جبهه ها شده بودند کربلا و رهبرمان حسین و راهمان حسینی ...
در شعر نیز شکوفه های آن به بار نشست و گل های زیبایی سبز شدند و از جمله آن ها قیصر امین پور با کتاب ظهر روز دهم کار خود را برای نوشتن شعرهای عاشورایی نشان داد و در کتاب های در کوچه آفتاب و دستور زبان عشق به زیبایی تمام رساند .و در تمامی اشعار عاشورایی ارتباط جالب میان جبهه های ایران و فداکاری های رزمندگان را به تصویر کشید به گونه ای کربلا و جبهه های ایران را در هم تنیده و پیوسته به تصویر کشید که جدا کردن آن ممکن نیست و گویی یکی شده اند و ادامه هم بوده ند.
محرم شعری عاشقانه است
محرم اتفاق شاعرانه ای است ودرجزئیات هم پراز لحظه های شاعرانه است. شاعران زیادی برای محرم شعرگفته اند ،درمحرم ،ریتم عجیبی هست. نه فقط درهم نوایی طبل ها وسنج ها ، وقتی دسته های عزاداری بیرون می آیند، نه تنها در تناسب وتوازن زنجیرزن ها وسینه زدن ها،مردها دردسته های دو ردیفه و دایره وارمی ایستند و گاهی می چرخند واین حرکت در سپاه امام حسین (ع) ودرخود واقعه عاشورا نیز هست.انگارشعرجنون آمیزی سروده شده است وهرسال خوانده می شود وچیزی ازدردناکی مرثیه وارش کم نمی شود . وما هرکدام کلمه هایی ازمصرع های این شعرزیبا که با قافیه حسین درقالب عاشورا هرساله سروده میشویم وتا پایان آخرین مصرع که توسط امام زمان سروده میشود این شعر ادامه دارد.
بررسی تاریخی سوگ سرودهای آئینی و غیرآئینی
سوگ وسرود پیوند عجیبی باهم دارند که آغاز سرودن ها و سرایش های شعری را سوگ می دانند . و نخستین شاعر آئینی در تاریخ ادبیات ما ، که شعرش به دست ما رسیده است کسایی مروزی (متوفای 341) در قرن چهارم است که در سوگ شهیدان کربلاست و این نخستین سوگنامه مذهبی در شعر فارسی است امادر مرثیه و سوگ سرایی غیرمذهبی که سابقه دیرین دارد می توان به سوگ سرودهای رودکی در قرن چهارم در مرگ شهید بلخی اشاره کرد:
کاروان شهید رفت از پیش و آن ما رفته گیر ومی اندیش
از شمار دو چشم یک تن کم وز شمار خرد هزاران بیش ...
و فردوسی در شاهنامه به سوگ سیاوش و سوگواری رستم برسهراب و همچنین سوگواری مادر سهراب و مادر اسفندیار پرداخته است. و فردوسی در مورد مرگ فرزند خویش می گوید : مگر بهره برکیرم ازپندخویش براندیشم از مرگ بر فرزند خویش
و در قرن پنجم ، مسعود سعد سلمان در مرگ فرزند خویش رشیدالدین می سراید : گریه زار زار در گیرید ...
در قرن ششم سوگ سرودهای نظامی در سوگ لیلی و مجنون و خسرو شیرین ، دارا در خمسه او و دیوان او
سوگ سروده نظامی به خاقانی : همی گفتم که خاقانی دریغاگوی من باشد دریغا من شدم آخر ، دریغا گوی خاقانی
در قرن هفتم سوگ سروهای سعدی برمرگ آخرین خلیفه عباسی المستعصم بالله که در سال 256 به دست هلاکوخان در بغداد کشته شد را می توان ذکر کرد
و در قرن هشتم سوگ سرودهای حافظ را هم برمرک امیرمقتول ، شیخ ابواسحاق :
دیدی آن خاتم فیروزه بواسحاقی خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود
در قرن نهم ترکیب بند چهار بندی محتشم که درخشش شعر آیینی می باشد :
باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟
و از قرن نهم به بعد اشعار آیینی گسترش زیادی یافت و اثار با ارزشی در این راستا به قلم در آمدند ازجمله توسط شاعرانی چون عمان سامانی و شهریار و...
شعرهای آیینی قیصرامین پور
واقعه کربلا بر تمامی بشر تاثیر زیادی گذاشته است و تمامی انقلاب و حرکت های مردمی برگرفته از این حرکت بزرگ می باشد ودر شاعران نیز تاثیر شگرفتی داشته است که شاعرانی را یافت نمی کنیم که از این حرکت بزرگ درس نگرفته ودر آثارش به آن نپرداخته است و در ادبیات کشورمان تاثیر آن به خصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی که انقلابی حسینی و برگرفته از کربلا بو بیشتر از پیش شده و شاعران زیادی از این فرصت و فضای مناسب بحره گرفته و اثار ارزشمندی را به وجود آورده اند و از جمله این شاعران قیصرامین پور می باشد که در ادبیات انقلاب درخشش بسیاری داشته است ونمونه ها ی ارزشمندی از آثار آئینی را به بار آورده است .
حماسه و عرفان
امین پور در شعرهای آئینی از عناصر حماسی غفلت نورزیده است و حماسه از ارکان اصلی اوست و پس از حماسه به عرفان توجه خاصی داشته است و در شعرهای خود عشق و عرفان و حماسه را در برابر و دوشادوش به کار می گیرد و حتی توانسته است مفاهیم عاشورایی را در اشعار دفاع مقدس خود بکار ببرد که چنین کاری در سرودهای گذشته شاعرانی کم سابقه بوده است
و دربسیاری از اشعار آئینی خود ارتباط تنگاتنگی میان عاشورا و دفاع مقدس برقرار کرده است که زیبایی وصف ناپذیری را به نمایش گذاشته است.
در مثنوی " نی نامه " – آینه های ناگهان – که سوگ سروده ای است در تصویر برسر مبارک حضرت سیدالشهداء بر نیزه چنین می خوانیم :
خوشا از دل نم اشکی فشاندن به آبی آتش دل را نشاندن
خوشا زان عشقبازان یاد کردن زبان را زخمه فریاد کردن
خوشا از نی، خوشا از سر سرودن خوشا نی نامه ای دیگر سرودن
نوای نی نوایی آتشین است بگو از سر بگیرد، دلنشین است
نوای نی، نوای بی نوایی است هوای ناله هایش، نینوایی است
نوای نی دوای هر دل تنگ شفای خواب گل، بیماری سنگ
قلم، تصویر جانگاهی است از دل علم، تمثیل کوتاهی است از نی
خدا چون دست بر لوح و قلم زد سر او را به خط نی رقم زد
سرش بر نی، تنش در قعر گودال ادب را گه الف گردید، گه دال
ره نی پیچ و خم بسیار دارد نوایش زیر و بم بسیار دارد
سری بر نیزه ای منزل به منزل به همراهش هزاران کاروان دل
چگونه پا ز گل بر دارد اشتر که با خود باری از سر دارد اشتر؟
گران باری به محمل بود بر نی نه از سر، باری از دل بود بر نی
چو از جان پیش پای عشق سر داد سرش بر نی، نوای عشق سر داد
به روی نیزه و شیرین زبانی عجب نبود ز نی شکر فشانی
اگر نی پرده ای دیگر بخواند نیستان را به آتش میکشاند
سزد گر چشم ها در خون نشیند چو دریا را به روی نیزه بیند
شگفتا بی سر و سامانی عشق به روی نیزه سرگردانی عشق!
زدست عشق عالم در هیاهوست تمام فتنه ها زیر سر اوست
با اینکه یک مرثیه و سوگ سروده است ، اما با بیانی حماسی و بی زجموره و انفعالی سروده شده است و با کلمه خوشا یعنی دعوت کردن خواننده به همان تجربه والا و شوق طربناکی که قهرمان کربلا در استقبال از شهادت داشتند شروع می کند. و سپس برای ایجاد تعادل حماسی زبان شعر و به هم نخوردن و به شادی بی هدف بدل نشود بی درنگ در بیت بعد زبان را زخمه فریاد می کند. مهم ترین ویژگی این شعر دوری از عریان گویی مضامین آئینی ست و فاصله ای است که از برهنگی مضمون می گیرد. نی در این شعر ، هم نی است و هم قلم ، هم نیشکر ، هم امام علی ع و اما به طور قطع هیچ کدام نیست .در تصویر ادب توحیدی و در راه عبودیت در برابر خداوند سرش را بر نی می بیند و تنش را در گودال که ادب را گه الف می داند و گه دال می داند ، سپس با زیرکی تمام از سخن گفتن سر امام حسین ع روی نی را بیان می کند و آن را عجیب نمی داند که سخن گفتن و شکرفشاندن از این شگفت انگیز نیست .
نام امام حسین( ع)
نام امام حسین ع، نام تمام یاران باوفای او بود و در کربلا ی جبهه ها شهادت و مظلومیت آرزوی همه رزمندگان بود که در راه حسین انجام می گرفت و آن را ادامه دهنده راه حق می دانستند و این مظلومیت و حق خواهی را پایان ناپذیر می دانستند
این خاک به خون عاشقان آذین است این است در این آئین ، این است ( درکوچه آفتاب)
و این شهادت و جان دادن را ادامه راه حسین می دانستند و اصلا عشق به حسین بود که آنان را به جبهه ها کشانده و در این راه جان دادند و غرق محبوب شدند.
این ثار حسین است نه مولود خمین این یار محمد(ص) است و سردار حنین
این قصه نامکرر حافظ تکرار حسین است حسین است حسین ( در کوچه آفتاب)
آب و تشنگی
آب و تشنگی از پرکاربرد ترین واژه های واقعه کربلاست و قیصرامین نیز توانسته است به خوبی از این واژه بهره ببرد و ارتباط جالبی را از حرکت رزمندگان و یافتن و نوشیدن این آب گوارا را به تصویر کشیده است.
خود را چو زنسل نور می نامیدند رفتند و به کوی دوست آرامیدند
سیراب شدند زآن که در اوج عطش ان حادثه را به شوق آشامیدند ( در کوچه آفتاب)
اما تکلیف ما را در رفع تشنگی و عطش از نام سید الشهدا نمی داند و تکلیف بزرگ تری بر دوش ما قرار می دهد و از ما می خواهد این تکلیف را برای کودکانم نیز مشق کنیم و آن را اینگونه از ما سئوال می کند.
راستی آیا / کودکان کربلا ، تکلیفشان تنها / دائما تکرار مشق آب آب / مشق بابا آب بود؟
حرم امام حسین (ع)
در گیر دار جنگ که همه رزمندگان شوق زیارت حرم اما حسین ع را داشتند و می دانیم که زیارت ضریح مبارک امام حسین ع آرزوی هر دلداده و عاشقی است . هر چند که در این راه با سختی و رفتن روی مین و جان دادن همراه بود .
قیصر امین پور غزلی در باب زیارت امام حسین ع را سرود ه که گویی از زبان یک رزمنده تشنه که دیدار و و زیارت سرورش را می کشد که همراه یاران و هم رزمان در دسته های سینه زنی خودرا به حرم می رساند و خود را غرق در دریای حرم می بیند و جز عشق خدا چیزی را نمی بیند و اینگونه می شود که سیراب می شود.
چند وقتی است دلم می گیرد دلم از شوق حرم می گیرد
مثل یک قرن شب تاریک است دو سه روزی که دلم می گیرد
مثل این است که دارم کم کم هستی ام بوی عدم می گیرد
دسته سینه زنی در دل من نوحه می خواند و دم می گیرد
گریه ام یعنی باران بهار هم نمی گیرد و هم می گیرد
بس که دلتنگی من بسیار است دلم از وسعت کم می گیرد
لشکر عشق حرم را به خدا به خود عشق قسم می گیرد (تنفس صبح)
ویژگی های مشترک عاشورا با جنگ دفاع مقدس
آنچه کربلای جبهه ها را به کربلای عاشورا نزدیک و نزدیک می کند وجود افراد مشابه و هم شکل چه از نظر فکری و حرکتی و چه از نظر سنی و حتی وجود زنان در هر دو واقعه ما را به تامل وا می دارد. وجود طفلان کوچکی چون علی اصغر و رقیه نشان دهنده ، مظلومیت رزمنده های خردسالی همچون فهمیده و مخمدی هاست که در جبهه های کربلا جنگیدند و شهید شدند . وجود پیران و بزرگانی چون حبیب بن مظاهر نمونه کاملی است از تعداد زیادی از پیران رزمنده ما می باشد که گاهی همراه پسران نوجوان خود در جبهه حضور می یافتند . واین دلاوری ها و قهرمانی ها را قیصر امین پور در دو شعر ابتدایی کتاب ظهر روز دهم به زیبایی وصف کرده و ارتباط زیبایی میان این دو جبهه برقرار کرده است واین گونه بیان می کند که کودکی 12 ساله در کنار پدرو برادرشان شجاعانه می جنگد و به شهادت می رسد ، در حالی که هنوزبسیار کوچک است امام حسین ع به او می گوید که پدرت تازه شهید شده است و لازم نیست به میدان بیایی و او قانع نمی شود و می خواهد همراه امام حسین ع به میدان برود .
زمین و آسمان دیدند/ کودکی تنها به میدان رفت / تاکنون در هرکجا پیران / کودکان را درس می دادند/ اینک این کودک / در دل میدان به پیران درس می آموخت...
بزرگی کار این کودک را به زیبایی بیان کرده که آن را به یکی از صحنه های با ارزش کربلا نشان می دهد و ما را با انسان هایی آشنا می کند که نمونه های آن در تاریخ بشر کم هستند اما می توان آن ها را یافت و به آن ها ارزش داد.
من نمی دانم چه شد دیگر / پس که میدان خاک بر سر زد / در میان گرد و خاک و دشت / مرغی از میدان به سوی آسمان پر زد / پرده هفت آسمان افتاد (ظهر روز دهم)
پیروزی خون بر شمشیر
یکی از اهداف بزرگ قیام عاشورا ، پیروزی خون بر شمشیر و زنده نگاه داشتن اسلام بود ، که در این راه باید خون می دادند تا پیامشان سبز بماند . پیامی برای تمام دوران بشریت که امام حسین ع با دادن خون خود و یارانش آن را در گوش جهانیان تا ابد فریاد خواهد زد و از تمام طرفدارانش و همه آزادمردان جهان می خواهد در برابر ظلم و ستم هیچ گاه تسلیم نشوند و رزمندگان ما نیز همچون عاشورائیان حسین نشان دادند دنبال پیروزی واقعی هستند که آن را در جنگ نمی یابند.
شهیدی که در خاک می خفت / سرانگشت در خون خود می زد و می نوشت دو سه حرف بر سنگ : / به امید پیروزی واقعی نه در جنگ که بر جنگ / ( دستور زبان عشق)
نتیجه گیری
در پایان باید گفت عاشورا راهنمای با ارزش انقلاب اسلامی بوده است و هشت سال ایثارگری وجان فشانی رزمندگان در جبهه های کربلایی همگی برگرفته از حماسه بزرگ عاشورا است.
رزمندگانی که تشنگی شهادت خود را با آب فرات سیراب نمودند و تربت خود را با خاک مقدس کربلا به خاک سپردند و در تمامی لحظه لحظه های زندگی خود به امام حسین ع اقتدا کردند و برای پیوستن به مولایشان بی صبری می کردند.
و قیصرامین پور نیز در این راه همراه رزمندگان بود و نشان داد همچون آن ها شیفته امام حسین ع و خواهان آزادی است و نشان داد همچون زینب س ادامه دهنده انتقال پیام کربلاست که جلوه زیبای صبر و مقاومت و روحیه بخشی به رزمندگان اسلام بود و در جای جای سروده های خویش ارتباط زیبایی میان واقعه عاشورا و جنگ هشت ساله دفاع مقدس برقرار کرد تا نشان دهد هر دو یک هدف داشتند و آن هم پیروزی خون بر شمشیر و قبول نکردن ظلم و ستمگری بود.
اشعار قیصر امین پور اگر چه در اوج و بر قله ، اما دیدنی اند همچون ستاره و سرخ اند و شیرین همچون سیب چیدنی اند...
اصغررضایی گماری
